سهیل چهره ای /
تا همین چندی پیش وقتی سوالی راجع به مسایل مهم بسته‌بندی از جمله بازیافت، پایداری، طراحی بسته‌بندی، تجارت الکترونیک و… می‌شد، به راحتی و با کمی اطلاعات قبلی هر کس می‌توانست نظریات قاطعی درباره این موضوعات بدهد. امروز اما دیگر چنین نیست. مانند بسیاری از مسایل روزمره درخصوص اجتماع، اقتصاد، فناوری و…، دیگر موضوعات منفرد و جدا از هم نیستند. مباحث چنان درهم تنیده شده‌اند که هیچ کدام را بدون توجه به دیگری نمی‌توان بحث یا تفسیر کرد. این ناشی از پیشرفت ما در علم و رمزگشایی از مسایلی است که تا پیش از این اطلاعات ناکافی از آنها داشتیم. بهبود توانایی ما در جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها نیز به این روند کمک کرده است. در ادامه این نوشتار قصد دارم تا نگاهی به آخرین گرایش‌ها و نتایج علمی اخیر در جهان بسته‌بندی بیاندازم.
شرکت مکنزی به تازگی تحقیقی انجام داده و اثبات کرده است که جایگزین‌هایی که برای پلاستیک‌ها در نظر گرفته می‌شوند، انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتری دارند. تحقیق می‌گوید که این موضوع درخصوص 13 مورد از 14 مورد جایگزین صدق می‌کند. یافته جالب دیگر این است که کیسه‌های خرید کاغذی 3 برابر بیشتر از انواع پلاستیکی آن، گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کنند زیرا 6 برابر سنگین‌تر هستند که به خاطر استفاده بیشتر از ماده خام اولیه و حمل‌ونقل است. همچنین 50 درصد از پاکت‌های کاغذی باید به خاطر نشتی محتویات درون آنها با پاکت‌های دیگری جایگزین یا حمایت شوند که این میزان در پاکت‌های پلاستیکی 20 درصد است.
گام بعدی پس از بسته‌بندی های هوشمند، بسته‌های متصل (connected) هستند. این آخرین نوع به کارگیری فناوری در بسته‌بندی است. این بسته‌ها بر پایه فضای ابری کار می‌کنند و قابلیت جمع‌آوری و پردازش داده‌ها را دارند و ارتباط مستقیم بین کالا و تولیدکننده ایجاد می‌کنند. بسته‌های متصل بخشی از اینترنت اشیا (IOT) هستند. در حال حاضر از عمده‌ترین کارهای این نوع بسته‌بندی این است که به‌طور خودکار محتوای بسته‌بندی را ارزیابی می‌کند و چنانچه محصول نزدیک به پایان بود، به طور خودکار به فروشنده سفارش می‌فرستد. جالب اینکه 8 نفر از هر 10 نفر آمریکایی مورد تحقیق، خواهان این نوع بسته‌بندی هستند. مزیت بزرگ دیگر این است که هیچ محصولی کمتر یا بیشتر از نیاز سفارش داده نمی‌شود و احتیاج به انبار کردن آنها در منزل نیست.
موضوع پایداری، بحث داغ و همیشگی چند سال اخیر بسته‌بندی در دنیاست که البته بیشترین تغییرات و نظریات جدید را هم می‌توان در همینجا دید. واژه جدیدی را که باید در مبحث پایداری و یکی از زیرمجموعه‌های آن یعنی بازیافت دانست، upcycling به معنای استفاده مجدد خلاقانه است. فرآیند تبدیل محصولات، ضایعات یا هر محصول بی‌فایده و ناخواسته دیگری به مواد جدید یا محصولاتی که کیفیت بالاتری دارند با ارزش‌های هنری یا زیست‌محیطی بیشتر. این واژه را به خاطر بسپارید چون از آن بیشتر خواهیم شنید. کم‌کم ما به دوران پسابازیافت وارد می‌شویم. دوره‌ای که دیگر ذهنیت« هر چه بخواهیم مصرف می‌کنیم سپس آنها را جدا و بازیافت می‌کنیم» در حال رنگ باختن است. بحث استفاده مجدد در حوزه پایداری هم دوباره رونق یافته است. اما در تحقیقی که به تازگی انجام شده مشخص شده که اگر مواد یا ظروف بسته‌بندی به قدر کافی استفاده مجدد نشوند، صرفه اقتصادی ندارند و کماکان آسیب‌رسان به محیط‌زیست خواهند بود. در این تحقیق تعداد چرخه 30 بار ذکر شده با نرخ بازگشت 95 درصدی. به کارگیری کنسانتره‌ها به‌ویژه در بخشهای بهداشتی و آرایشی از دیگر گرایشات جدید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. پیشنهاد این است که در دفعات بعدی، مصرف‌کننده کنسانتره را بخرد و با آب درون ظرف‌های قبلی مخلوط کند. با این کار هزینه حمل و مصرف انرژی پایین می‌آید. محتویات ظروف اغلب 90 درصد آب و 10 درصد مواد اصلی تشکیل‌دهنده هستند. کمیسیون اروپا نیز در حال بررسی مجدد قوانین برای استفاده مجدد بسته‌بندی‌هاست. این خطر پیش‌بینی شده که شرکت‌های متوسط و کوچک از قوانین جدید آسیب ببینند و تلاش‌های فعلی برای جمع‌آوری و بازیافت و گنجاندن محتوای بازیافتی در بسته‌بندی نادیده گرفته شود.
و اما نکته پایانی بحث درج یا عدم درج تاریخ انقضا محصول بر روی بسته‌بندی آن است. در چندین تحقیق صورت گرفته مشخص شده که بسیاری از محصولات غذایی که به واسطه به سر رسیدن تاریخ مصرف دور ریخته می‌شوند، هنوز قابلیت استفاده دارند. 70درصد از ضایعات مواد غذایی در منازل تولید می‌شوند. 10درصد از 88 میلیون تن ضایعات سالانه مواد غذایی در اروپا با تاریخ‌گذاری بر روی بسته‌بندی‌هایشان ارتباط دارد. مهمترین پیشنهادهای مطرح و آزمایش شده، حذف تاریخ مصرف و جایگزینی آن با دستورالعمل‌هایی برای نگهداری بهتر محصولات غذایی است. همچنین به‌کارگیری بسته‌بندی‌های هوشمند که از وضعیت نگهداری و ماندگاری و کیفیت محصول غذایی گزارش دقیق می‌دهد و دیگر نیاز به دور ریختن محصولاتی که هنوز قابل استفاده هستند نیست.
تا یادم نرفته بگویم که موسسه Smithers آینده درخشانی را برای چاپ‌های جوهرافشان پیش‌بینی کرده که به خاطر قدرت جایگزینی اقتصادی آن برای سایر فرآیندهای چاپی است. این نوع چاپ به چاپگرها کمک می‌کند تا محصولات یا خدمات جدید به مشتریانشان بفروشند. جوهرافشان‌ها تمام مزیت‌های چاپ دیجیتال شامل انعطاف‌پذیری بالا و هزینه‌های تنظیم پایین را دارند. مزیت‌هایی که باعث می‌شود چاپ اقتصادی حتی برای دور چاپ‌های یک عددی داشته باشیم. این چاپ کاربردهای فراوانی در بسیاری بخشهای صنعتی و حتی نساجی پیدا کرده است.
