در ادامه مطالب ارایه‌شده در شماره پیشین در ارتباط با روند بسته‌بندی، این مقاله با موضوع بسته‌بندی تعدیل‌یافته ادامه خواهد یافت. بیش از 35سال است که برای بسته‌بندی محصولات تازه (میوه‌ها و سبزی‌ها) از فیلم‌ها یا پوشش‌های پلیمری استفاده شده که ازجمله مزایای کاربرد آن‌ها جلوگیری از دست دادن رطوبت محصول، محافظت پوست میوه در برابر ساییدگی و همچنین کاهش ریسک آلوده شدن محصول در طی فرآیند حمل‌ونقل و بازاررسانی است. علاوه بر این پوشش‌ها مانند سدی از عبور آلودگی از یک محصول به محصول دیگر جلوگیری می‌کنند.
نفوذپذیری این فیلم‌ها و پوشش‌ها، انتقال گازهای تنفسی از خلال پوشش را تحت تاثیر قرار داده که این موضوع باعث شده در طی بسته‌بندی میوه‌ها و سبزی‌های تازه در اثر تنفس محصول، اکسیژن موجود در بسته کاهش یافته و دی‌اکسید کربن افزایش یابد که درنهایت شرایطی مانند سردخانه کنترل اتمسفر یا CA ایجاد شده و در نتیجه ماندگاری محصول افزایش می‌یابد. برای ایجاد اتمسفر تعدیل‌یافته سه روش موجود است:
روش اول قرار دادن محصول در داخل پوششی با نفوذپذیری مناسب است که با تنفس محصول اتمسفر داخل بسته تغییر می‌کند به این روش MAP غیرفعال گویند.
روش دوم ایجاد خلا نسبی داخل بسته و تزریق ترکیب گازی مناسب به داخل آن است که به آن MAP فعال گویند.
روش سوم که به آن روش بسته‌بندی فعال اطلاق می‌شود، کاربرد جاذب‌های اکسیژن، دی‌اکسید کربن و حتی اتیلن می‌باشد که اتمسفر داخل بسته را تغییر می‌دهند.
در هر صورت تعادل نهایی گازهای داخل بسته به دو عامل ویژگی فیزیولوژیکی محصول مورد نظر و ویژگی فیلم مورد استفاده در فرآیند بسته‌بندی بستگی دارد.
کنترل دما در بسته‌بندی MAP بسیار مهم بوده چراکه دما نه‌تنها روی نفوذپذیری فیلم پلیمری تاثیر دارد بلکه روی تنفس محصول نیز تاثیر بسزایی دارد. یکی از معایب MAP کاهش اکسیژن داخل بسته است که موجب ایجاد شرایط بی‌هوازی، تخمیر و نتیجتا تولید ترکیبات بدبو و بدطعم می‌شود.
بسیاری از فیلم‌ها تمام ویژگی‌های مطلوب مورد نیاز برای ایجاد محیط مناسب برای بسته‌بندی را نداشته و به همین علت برای دستیابی به خواص فیزیکی مورد نظر این پوشش‌ها با فرآیندهایی مانند لمینیت و کواکستروژن با دیگر فیلم‌ها ترکیب می‌کنند. چندین گروه پلیمر برای کاربرد در MAP موجود است. فیلم‌های پلی‌اتیلنی به‌صورت رایج در MAP برای اهدافی مانند عایق کردن نسبی، ایجاد محیطی برای کنترل تولید قطرات آب داخل بسته، انعطاف‌پذیری و جلوگیری از آلودگی کاربرد گسترده دارد. میزان تغییر اتمسفر داخل به چند عامل بستگی دارد: نفوذپذیری پوشش به CO2 و O2، تنفس محصول و تاثیر دما روی هر دو این فرآیندها.
بر این اساس تمایل زیادی به توسعه فیلم‌هایی با سرعت بالای انتقال گاز وجود داشته و به این منظور اصلاح فیلم‌ها به گونه‌ای انجام می‌شود که گازهایی مانند CO2 و O2 و بخار آب به نحوی کنترل شده از پوشش عبور کنند که هم نیاز محصول به تنفس هوازی تامین شود و هم میزان مطلوب CO2 و رطوبت حفظ بشود.
برای بیشتر پوشش‌های پلاستیکی نفوذپذیری به CO2، 2-6 برابر بیشتر از O2 است که همین عامل باعث سهولت انتخاب مناسب برای برخی از محصولات می‌شود. جهت بهره‌مندی از مزایای کاربرد بسته‌بندی MAP در محصولات میوه و سبزی، باید استفاده از پوشش با نفوذپذیری مناسب و مطابق با فیزیولوژی محصول به دقت مورد توجه قرار گیرد. به‌عنوان مثال برای محصولاتی مانند قارچ، لوبیا سبز، نخودفرنگی و کلم بروکلی و… که تنفس بالایی دارند، پوشش‌های سنتی مثل پلی‌اتیلن کم چگالی(PE-LD)، پلی‌ونیل کلراید PVC، اتیلن ونیل استات (EVAC)، OPP و سلولز استات که نفوذپذیری زیادی ندارند، مناسب نبوده و این نوع محصولات باید در بسته‌های با نفوذپذیری زیاد مثل فیلم‌های میکروپرفوریت بسته‌بندی شوند. به‌طور کلی فرآیندMAP موفق محصولات تازه ایجاد تعادل و کاهش میزان اکسیژن اتمسفری به میزان 2درصد و افزایش دی‌اکسید کربن اتمسفری به میزان 10درصد در داخل بسته است.
گاهی با ترکیب فیلم‌های مختلف، ویژگی‌های آن‌ها مانند قدرت، شفافیت و میزان انتقال گاز (نفوذپذیری) بهبود یافته و به علاوه می‌توان برای دستیابی به ویژگی‌های مورد نیاز پوشش‌ها را لمینیت کرد. برخی ترکیبات گازی مناسب برای نگهداری محصولات در MAP که حاصل تحقیقات بسیار صورت گرفته در زمینه کاربرد پوشش بهینه برای بسته‌بندی محصولات می‌باشد در جدول ذیل ارایه شده است.
در ادامه مبحث در شماره آتی ما را همراهی کنید.
|
%N2 |
%CO2 |
%O2 |
سبزی |
%N2 |
%CO2 |
%O2 |
میوه |
|
94-88 |
10-5 |
2-1 |
بروکلی |
98-95 |
3-1 |
2-1 |
سیب |
|
95-81 |
6-3 |
3-2 |
کلم |
96-94 |
3-2 |
3-2 |
زردآلو |
|
95-91 |
4-3 |
5 |
هویج |
96-90 |
5-2 |
5-2 |
موز |
|
97-95 |
0 |
5-3 |
خیار |
97-92 |
3-1 |
5-2 |
انگور |
|
99-97 |
0 |
3-1 |
کاهو |
96-93 |
5-3 |
2-1 |
کیوی |
|
92-65 |
15-5 |
21-3 |
قارچ |
96-93 |
5-3 |
2-1 |
هلو |
|
99-98 |
0 |
2-1 |
پیاز |
98-96 |
1-0 |
3-2 |
گلابی |
|
97-95 |
0 |
5-3 |
گوجه‌فرنگی |
80-70 |
20-15 |
10-5 |
توت‌فرنگی |
