سهیل چهره ای
با پیشرفت‌های رخ داده به‌ویژه در دو دهه گذشته در بسیاری از جنبه‌های زندگی بشری، به ناچار استانداردهای آن نیز بهبود یافته است. امنیت و ایمنی جوامع و فعالیت‌های انسانی به موضوعی غیرقابل انکار بدل شده اما در این میان سلامتی و امنیت غذایی اهمیت متفاوتی یافته است. از مهم‌ترین ابزارهای تامین و در سال‌های گذشته کنترل کیفیت و محتوای مواد غذایی، بسته‌بندی نام برده می‌شود. این ابزار بناست تا هم از سلامت محصول محافظت کند و هم سلامت مصرف‌کنندگان آن. یکی از کلیدی‌ترین نقش‌ها را در این حوزه، برچسب یا لیبل بسته‌بندی بر عهده دارد.
برچسب‌ها نقش چندگانه‌ای دارند، شناسایی کالا یا تولیدکنندگان، درجه‌بندی کالا و شرح آن، مدت نگهداری، وزن و ترکیبات محصول، ارزش تغذیه‌ای، کالری و روش پخت، تاریخ تولید و مصرف و…. برچسب‌ها برای نشستن بر روی بسته‌بندی کالا، الزاماتی نیز دارند که معمولا قوانین داخلی هر کشوری، آنها را تعیین می‌کند. مثلا در آخرین الزامات تصویب شده توسط سازمان غذا و داروی امریکا (FDA)، برچسب‌ها باید آخرین اطلاعات علمی را که شامل ارتباط بین رژیم غذایی و بیماری‌های عروقی مانند چاقی یا قلبی می‌شود منعکس کنند. نیز هماهنگی بهتری میان آنچه میزان سرو ماده غذایی و آنچه که مردم در حقیقت می‌خورند ایجاد کند. همچنین اعلام «کالری دریافتی از چربی» جای خود را به «نوع چربی» داده است چرا که تحقیقات نشان می‌دهد که نوع چربی مهم‌تر از مقدار آن است. اعلان «شکر افزوده» در زیر نام شکرها هم از الزامات جدید خواهد بود.
تغییرات در اعلان ویتامین‌ها و مواد معدنی شامل افزودن ویتامین Dو پتاسیم می‌شود. کلسیم و آهن کماکان الزامی خواهند بود و درج ویتامین Aو D می تواند به‌صورت داوطلبانه باشد. از دیگر الزامات می‌توان به بزرگتر شدن اندازه فونت، میزان کالری و نیز میزان کالری برای محصولات تک نفره اشاره کرد. در بخش مکمل‌های غذایی، تولیدکنندگان ملزم به آشکار کردن ریسک‌های شناخته شده محتویات و نمایش هشدارهای ضروری هستند، اگر محصول دارای محتویات غذایی با ظرفیت ایجاد ناسازگاری شدید باشد. لیبل‌ها همچنین باید دارای شماره سریال باشند تا به FDA کمک کنند که در صورت نیاز، محصولات آلوده را فراخوان کنند.
در ایران متاسفانه به‌تازگی طرح برچسب‌گذاری تغذیه‌ای با نشانگر رنگی بر روی محصولات غذایی از سوی وزارت بهداشت تصویب شده است. این طرح تولیدکنندگان را ملزم به داشتن سه رنگ سبز به معنای نداشتن محدودیت در مصرف، قرمز به معنی خطرناک بودن مصرف به‌ویژه برای بیماران و زرد به معنای احتیاط در میزان مصرف کرده است. باید اذعان کرد که این اقلام گامی مهم اما دیرهنگام و ناکافی در جهت استانداردسازی برچسب‌زنی در صنایع غذایی است.
اما آنچه در عمل بر روی بسیاری از لیبل‌های محصولات غذایی ما اتفاق می‌افتد حکایتی جالب دارد. از تفاوت بنیادین تصویر محصول چاپ شده بر روی لیبل تا آنچه که به واقع درون بسته است گرفته تا ادعای نبود کلسترول در محصولاتی همچون چیپس و پفک! مصرف‌کننده بینوا مانده که هشدارهای کارشناسان علوم غذایی را مبنی بر نخوردن محصولاتی همچون چیپس به خاطر بالا بردن چربی و کلسترول بپذیرد یا لذت خوردن بی‌دغدغه آنها را با توجه به اطلاعات درج‌شده بر روی برچسب. گویا هرازچندگاهی، عبارتی مد می‌شود و بر روی همه بسته‌ها نمایان می‌شود. در چند ماه گذشته بسته‌بندی‌های بسیاری از چیپس و پفک‌ها گرفته تا پیاز سرخ کرده و حتی روغن نباتی را دیده‌ام که بر روی همه، عبارت «بدون کلسترول» درج شده بود. احتمالا وضعیت نامناسب قلبی و عروقی مردم ایران و آمار بالای سکته‌های قلبی ناشی از تغذیه نامناسب و بالا بودن LDL، همگی به خاطر جویدن آدامس بادکنکی بوده است!
در برخی مواقع، گویا تولیدکنندگان قصد لجبازی یا شوخی با مصرف‌کننده را داشته‌اند چراکه جدول تغذیه‌ای محصول به قدری ریز است که می‌توان برای کسانی که بتوانند آن را حتی با چشم مسلح بخوانند، مسابقه پیامکی برگزار کرد! عدم درج کامل و صحیح محتویات نیز موضوعی دیگر است. به‌تازگی واژگان «طعم‌دهنده‌های مجاز» یا «ادویه‌جات مجاز» را به وفور می‌توان بر روی بسته‌بندی‌ها مشاهده کرد، حال آنکه نمی‌دانیم این ادویه‌جات شامل چه موادی می‌شود. چندی پیش چاشنی سالاد یکی از بزرگترین تولیدکنندگان چاشنی‌های غذایی را خریداری کردم که تنها بر روی صفحه اصلی لیبلش نوشته شده بود «طعم لیمو و ترخون» و در پشت ظرف دیگر هیچ اشاره‌ای به سایر محتویات بسته نشده بود. این در حالی بود که چاشنی دارای انواع سبزی‌های معطر و گیاهان بود. آیا تولیدکننده محترمی که متخصص ترکیب این نوع گیاهان با یکدیگر است نمی‌داند که برای افراد مختلف با اخلاط گوناگون و یا کسانی که درمان‌های خاص مانند هومیوپاتی می‌کنند، مصرف ندانسته سبزی‌هایی که به خاطر عدم اشاره وی هیچ اطلاعی از آنها ندارند، می‌تواند عارضه‌آفرین باشد و آیا نمی‌دانند که هر کدام از این گیاهان یا سبزی‌ها ازجمله سیر، دارای خواص درمانی مختلف و در برخی موارد بسیار قوی هستند که نباید سرخود مصرف شوند یا حتی خیلی ساده‌تر، شاید باب میل فردی نباشند. آیا مصرف‌کنندگان نباید پیش از خرید حق انتخاب داشته باشند؟ بستنی‌هایی که عکس عروسک خرسی خندان بر روی بسته‌بندی‌شان است اما پس از باز کردن مواجه با خرسی له‌شده می‌شوید را نیز همه دیده‌ایم یا کیک‌های چندلایه‌ای که پس از باز کردن بسته به زحمت می‌توان حتی دولایه را در آنها یافت. از صحت نشان حلال بر روی بسیاری بسته‌ها و علامت ارگانیک بر روی برخی بسته‌بندی‌های مرغ بگذریم، بهتر است. یافتن تاریخ مصرف در برخی بسته‌ها نیز مانند گشتن به‌دنبال سوزن در کاهدان است.
متاسفانه در نبود استاندارد مشخص و نظارت کافی بر برچسب زنی در صنایع غذایی، تولیدکنندگان بسیاری بدون رعایت حقوق نخستین مصرف‌کننده و با بی‌توجهی به سلامت و ذایقه آنان، به تولید عاری از کنترل خود می‌پردازند و به پیش می‌روند. بی‌علت نیست که برخی از آنان بر روی بطری‌های روغن آفتاب گردان و ذرت، عکس قلب می‌گذارند و آنها را مفید برای عروق معرفی می‌کنند آن‌هم با تبلیغات میلیاردی در رسانه‌های فراگیر کشور ازجمله رادیو و تلویزیون! البته شایان ذکر است مشکل عدم تطابق اطلاعات روی بسته با محتویات و نبود صداقت نزد تولیدکننده، منحصر به بخش غذایی نیست و در صنایع دیگر نیز می‌توان این تخلف یا به عبارتی تقلب را مشاهده کرد.