دولت فرانسه به‌تازگی برنامه‌هایی را برای ممنوعیت فروش میوه و سبزیجات در بسته‌بندی‌های پلاستیکی از سال 2022 اعلام کرده است. Robert Lilienfeld ، بنیانگذار و مدیر اجرایی اندیشکده بسته‌بندی پایدار SPRING، به برخی از پیامدهای منفی ناخواسته این حرکت می‌پردازد.
در سراسر جهان، در سال گذشته بیش از شانزده میلیارد واحد از یک نوع بسته‌بندی پلاستیکی یک بار مصرف دور ریخته شد. با اینکه عمده آنها از پلی‌پروپیلن ساخته شده بودند که یک پلاستیک معمولی مورد استفاده در بسته‌بندی‌های مواد غذایی است، این بسته‌ها به‌ندرت بازیافت شدند.
علاوه بر این، دور ریختن نادرست بسته‌ها می‌تواند منجر به تحریک‌های پوستی، ایجاد جراحت و یا حتی انواع عفونت شود. حتی بسیاری از شهرداری‌ها قوانینی وضع کرده‌اند که این بسته‌بندی‌ها را به جای زباله‌های خانگی، زباله‌های خطرناک بنامند.
با توجه به احتمال آسیب‌های زیست‌محیطی و اجتماعی، آیا باید این نوع بسته‌بندی را ممنوع کنیم؟
اگر این کار را می‌کردیم، تقریبا چهار میلیارد نفر واکسن کووید را دریافت نمی‌کردند. از نظر آماری، این امر منجر به مرگ 16 میلیون نفر دیگر در سراسر جهان می‌شد که سه برابر بیشتر از آنچه قبلاً ثبت شده است به حساب می‌آید. اکنون باید کاملا واضح باشد که ما در مورد سرنگ صحبت می‌کنیم.
البته، ما قصد ممنوع کردن آن را نداریم! ما به‌طور ضمنی معتقدیم که مزایای مرتبط با این نوع بسته‌بندی – و بله، یک سرنگ ذاتا یک بسته است – بسیار بیشتر از هزینه‌های دفع صحیح و ناصحیح است.
علاوه بر این، اگر دفع نادرست به یک مشکل مهم تبدیل شود، می‌توان راه‌حل‌هایی برای به حداقل رساندن آن پیدا کرد، به احتمال زیاد از طریق جریمه‌ها و یا سایر روش‌های قانونی مناسب که هدف آن عاملان خاص باشد. اما باز هم ما سرنگ‌ها را ممنوع نمی‌کنیم حداقل تا زمانی که گزینه منطقی‌تری داشته باشیم که قابل استفاده در سطح وسیع و به‌طور گسترده در دسترس باشد.
با در نظر گرفتن همه اینها، اجازه دهید به ممنوعیت اخیر فرانسه در مورد بسته‌بندی‌های پلاستیکی مرتبط با محصولات تازه نگاه کنیم. این ممنوعیت چه مشکلی را حل می‌کند؟
پاسخ نسبتا ساده است: این قانون بسته‌بندی محصولات تازه یکبار مصرف ساخته شده از فیلم‌های پلاستیکی که به‌طور گسترده قابل بازیافت یا استفاده مجدد نیستند را حذف می‌کند.
اما چنین ممنوعیتی چه مشکلاتی را به همراه خواهد داشت؟
بسیاری در صنعت بسته‌بندی استدلال می‌کنند که فیلم‌های پلاستیکی احتمال انتقال آلودگی ناشی از لمس کردن مداوم محصولات توسط مشتریان و پرسنل فروشگاه‌ها را از بین می‌برند. همچنین راحتی زیادی را هنگام خرید فراهم می‌کنند و می‌توانند برای تمیز کردن حیوانات خانگی و به عنوان کیسه‌های زباله حمام دوباره استفاده شوند.
اما ارزش واقعی، هم از نظر زیست‌محیطی و هم از نظر اقتصادی، توانایی فیلم‌ها در کاهش ضایعات مواد غذایی است. به‌عنوان مثال، خیارهایی که به‌صورت فله فروخته می‌شوند ممکن است تا پنج روز دوام بیاورند، در حالی که خیارهایی که در پلاستیک پیچیده شده‌اند می‌توانند تا 14 روز تازه بمانند. برای کسانی که نمی‌توانند هر روز خرید کنند، این یک مزیت بزرگ است (همچنین این یک واقعیت است که اینجا در دنور می‌توان خیار انگلیسی بسته‌بندی شده را در در شرایط تازه و تقریباً در تمام طول سال خرید.)
مدرکی دال بر ارزش بسته‌بندی برای کاهش ضایعات مواد غذایی می‌خواهید؟ در اینجا یک نقل قول عالی از یک مطالعه اروپایی اخیر (و بسیار مورد توجه) با عنوان پایداری بسته‌بندی مواد غذایی آمده است:
به‌طور متوسط، ردپای کربن محصول بسته‌بندی شده (تولید، توزیع) حدود 30 برابر بیشتر از ردپای کربن خود بسته‌بندی است. به بیان دیگر تنها 3 الی 5/3 درصد از تأثیرات بد محیط زیستی از بسته‌بندی محصول ناشی می‌شود. می‌توان نتیجه گرفت: اگر به دلیل عملکرد محافظتی بسته‌بندی به طور متوسط بیش از 3.5 درصد از ضایعات مواد غذایی اجتناب شود، در این صورت استفاده از بسته‌بندی از منظر حفاظت از آب و هوا جواب داده است.
از دکتر کلر ساند، بنیانگذار فناوری و تحقیقات بسته‌بندی، LLC و دستیار سردبیر مجله علوم غذایی، دیدگاهش را در مورد رابطه بین بسته‌بندی مواد غذایی و ضایعات مواد غذایی پرسیدم. به گفته دکتر ساند، «داده‌ها بر نقش بسته‌بندی برای جلوگیری از هدر رفتن مواد غذایی صحه می‌گذارند. تأثیر راه‌حل‌های بسته‌بندی مانند پوشش‌های خوراکی، بسته‌بندی فعال خاص، بسته‌بندی هوشمند و طراحی بسته‌بندی برای جلوگیری از هدر رفتن مواد غذایی، شناسایی و ثابت شده است.
به عنوان مثال در حوزه بسته‌بندی هوشمند، توجه به مصرف همراه با نشانگرها و بسته‌بندی ضدمیکروبی خوراکی می‌تواند سالانه از 400 میلیون یورو پسماند مواد غذایی در صنعت تولید جلوگیری کند.
به جای ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی برای توزیع همه محصولات تازه، ممکن است منطقی باشد که استفاده از آنها برای برخی از میوه‌ها و سبزیجات تازه محلی حذف شود. اما حذف استفاده از آنها برای محصولاتی که این نوع بسته‌بندی به‌طور قابل توجهی هم ماندگاری و هم جذابیت اشتها را افزایش می‌دهد که آنهم باعث تقویت رفتار خرید می‌شود، معنایی ندارد.»
در نهایت، به جای اشاره به زنجیره تامین مواد غذایی تازه، بیایید متوجه باشیم که هیچ کس نمی‌خواهد از بسته‌بندی اضافی و بی‌ارزش استفاده کند. انجام این کار صرفا منجر به هزینه‌ای بیهوده می‌شود که تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان برای حذف آن تلاش می‌کنند. بنابراین، حتی اگر ما همیشه شخصا از ارزش آن آگاه نباشیم، احتمالا دلایل خوبی برای زنجیره تأمین وجود دارد که بسته‌بندی مواد غذایی تازه را مهم در نظر بگیرد.
به جای آن چه باید کرد؟
قانون‌گذاران دلسوز به جای اینکه صرفا همدردی با عموم را مد نظر قرار دهند، باید از بالای سلسله مراتب بسته‌بندی پایدار شروع کنند تا از پایین. این بدین معناست که ابتدا مشکل اصلی به صورت کلان تعریف شود و سپس توسعه راه‌حل‌ها، آزمایش آنها و گسترش راه‌حل‌هایی که در واقع به نفع جامعه، محیط‌زیست و اقتصاد هستند در دستور کار قرار بگیرد.
از دکتر کالوین لاخان، استاد مطالعات زیست‌محیطی در دانشگاه یورک در انتاریو کانادا خواستم تا نظر خود را در مورد این ممنوعیت‌ها به اختصار بیان کند. وی اظهار داشت: «وقتی در مورد اهداف بزرگی صحبت می‌کنیم که می‌توانند به ما در دستیابی به کاهش میزان کربن و بهبود آب و هوا کمک کنند، ضایعات مواد غذایی همان چیزی است که باید در اولویت قرار دهیم، نه حذف بسته‌بندی. فرانسه در راستای دستیابی به پایداری دقیقا برعکس عمل می‌کند. این امر درک سطحی سیاستگذاران را درخصوص طراحی بسته‌بندی پایدار برجسته می‌کند و یادآوری می‌کند که برای توسعه یک سیاست هوشمندانه باید رویکرد توجه به چرخه زندگی (Life Cycle) را مدنظر قرار دهیم.»