مهر: عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده طلای سرخ جهان تنها نامی است که سهم ایران از طلایش به‌عنوان گران‌قیمت‌ترین ادویه جهان است و دست روی دست گذاشتن‌ها این عنوان را هم نصیب رقبای جدید میدان می‌کند.
به طلای سرخ شهرت دارد و ۹۵ درصد تولید آن در کشور ایران است، یکی از خوشبوترین و معطرترین ادویه‌های جهان که سابقه تولید آن در ایران به سه هزار سال قبل می‌رسد. صحبت از زعفران است، زعفرانی که یکی از گران‌بهاترین محصولات جهان است و جایگاه ویژه‌ای در سراسر جهان دارد این محصول برای بیش از نیم میلیون نفر در مناطق کم‌آبی چون خراسان جنوبی و رضوی اشتغال ایجاد کرده است و همه زندگی روستاییانی است که مردان و زنان آن با دست های پینه‌بسته در سرمای سحرگاهان سپیده دم قبل از طلوع خورشید عازم مزارع می‌شوند و نماز صبح را به شکرانه برکت در سجاده طبیعت اقامه می‌کنند.
قدمت طلای سرخ در خراسان جنوبی به‌عنوان استانی که باکیفیت‌ترین زعفران دنیا را دارد به ۸۰۰ سال پیش بر می‌گردد و ۳۵ درصد از کل تولید زعفران کشور در ۱۵ هزار و ۲۵۰ هکتار اراضی این استان تولید می‌شود.
اما این طلای خوش‌رنگ و بو نه تنها برای کشور بلکه برای خود تولیدکننده این استان هم رنگی پس نداده است و خراسان جنوبی همچنان عنوان محرومیت را با خود یدک می‌کشد. این استان تولیدکننده طلایی است که ثروت عمومی نداشته است، زیرا زمینه لازم برای بازگشت ارزش‌افزوده این محصول به مناطق زعفران کاری فراهم نشده است و سود کلان حاصل از فروش این محصول در بازارهای جهانی به نام دیگر کشورها همچون اسپانیاست کشوری که عمده‌ترین واردکننده این محصول از ایران است اما بزرگ‌ترین صادرکننده آن در جهان.
این محصول در استان و شاید باید گفت در کشور با کوهی از مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کند که سنتی بودن کاشت، داشت و برداشت، نوسانات قیمت، خشک‌سالی و سایه سیاه دلالان از یک سو و حالا هم ورود رقبای جدید از جمله افغانستان به بازار زعفران، نبود برند خاص برای این محصول باارزشمند مهنت و رنج کشاورزان را دو برابر کرده است.
نوسان قیمت و بازار سکه دلالان
یکی از زعفران کاران خراسان جنوبی با بیان اینکه نوسانات قیمت زعفران از اصلی‌ترین مشکلات این محصول است، اظهار کرد: این امر زمینه دلال‌بازی را برای افراد به‌خوبی فراهم کرده است.الله حاجی‌زاده ادامه داد: قیمت زعفران در فصل برداشت پایین است و وقتی محصول از دست کشاورز خارج شد، قیمت ها افزایش می‌یابد.
وی با بیان اینکه مراحل برداشت زعفران بسیار دشوار است، اظهار کرد: زعفران کاران از مرحله کاشت تا برداشت رنج بسیاری را متحمل شده اما سود آن را دلالان به یغما می‌برند. حاجی‌زاده بیان کرد: دلالان با استفاده از ترفند خاص خود در زمین های کشاورزی حاضرشده و در زمان برداشت نیز محصول را باقیمت پایین خریداری می کنند.
کشاورزان نیازمند حمایت دولت
موسی مولایی یکی از زعفران کاران شهرستان قاین نیز بیان کرد: مسئولان باید با استفاده از اجرای طرح های مختلف کشاورزان را حمایت کنند. وی با بیان اینکه دلال‌بازی در زمان برداشت انواع محصولات کشاورزی وجود دارد، افزود: باید قیمت مشخصی برای هر محصول از ابتدای برداشت تعریف شود تا ازاین‌گونه غارتگری نیز جلوگیری به عمل آید.
مولایی ادامه داد: کشاورز در فصل برداشت زعفران باید هزینه‌های زیادی را به کارگر، ماشین و دیگر نیازها بپردازد بنابراین مجبور به فروش محصولش در همان زمان برداشت است. وی با بیان اینکه این امر باعث شده بسیاری از افراد زعفران خود را به دلالان بفروشند اظهار کرد: اگر قیمت ثابتی از سوی مسئولان در بازار ارائه شود کشاورزان دسترنج خود را به ارزانی نمی‌فروشند. مولایی با انتقاد از وجود زعفران های تقلبی در بازار اظهار کرد: متأسفانه این محصولات تقلبی بانام زعفران قاین و فردوس که اصل محصول کیفیت بالایی دارد به فروش می‌رسد.
صادرات فله‌ای ایران و سودی که به جیب برندهای خارجی می‌رود
نبود برند ملی برای زعفران سبب شده است که این محصول بیشتر به‌صورت فله‌ای به کشورهای دیگر صادر شود، این محصول در کشورهایی از جمله امارات و اسپانیا بسته‌بندی و با دو برابر قیمت و البته به نام و کام کشورهای دیگر در بازارهای جهانی به فروش می‌رسد.
کشور ما با صادرات زعفران می‌تواند درآمدی معادل صادرات نفت داشته باشد اما فروش فله‌ای این محصول به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود در صنعت تولید و صادرات زعفران موجب شده تا سودهای کلان زعفران ایران به جیب برندهای خارجی برود. باید این را یادآور شد صادرات فله‌ای ارمغان نبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی کافی در مناطق زعفران خیز است و هر ساله زیان‌هایی را به کشاورزان و بازار صادراتی این محصول وارد می‌کند. در این میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران نیز در شرایط بد اقتصادی موجود و نبود حمایت های دولت توان رقابت و معرفی محصولات خود در بازارهای جهانی را ندارند.
برند ملی از حرف تا عمل
یکی از صادرکنندگان زعفران خراسان جنوبی با انتقاد از نبود برند ملی برای زعفران کشور، می‌گوید: از سال 1380 بارها در این زمینه حرف‌هایی زده شد و شورای ملی زعفران نیز برای رفع این مشکلات برنامه‌هایی زیادی ارائه کرد که هیچ‌کدام عملیاتی نشد.
احسان احتشام با بیان اینکه زعفران اسپانیا به‌عنوان یک برند جهانی شناخته شده است، بیان کرد: این در حالی است که برند ملی برای زعفران ایران وجود ندارد و زعفران باکیفیت کشور ما به‌صورت فله‌ای توسط اسپانیایی‌ها خریداری و به دو برابر قیمت به فروش می‌رسد. وی با بیان اینکه یکی از دلایل این موضوع این بوده که برند اسپانیا جهانی است، عنوان داشت: از طرفی خود صادرکنندگان و تولیدکنندگان کشور نیز خلاقیت برای ثبت برند ندارند و به همین سود کم راضی هستند.
مدیرعامل شرکت قهستان زعفران اضافه کرد: البته همه می‌دانند که تبلیغ نیاز به هزینه‌های بالا دارد و تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور با محدودیت منابع مالی روبه رو هستند و ترجیح می‌دهند به سود اندک راضی باشند. وی با بیان اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین و باکیفیت‌ترین تولیدکنندگان زعفران در دنیا است، بیان داشت: در حال حاضر اسپانیا از خودش زعفرانی ندارد و زعفران ایران را به دنیا می‌فروشد. وی همچنین به مشکلات واحدهای فرآوری و بسته‌بندی زعفران در خراسان جنوبی اشاره کرد و افزود: از همه واحدهایی که تاکنون در این زمینه کار می‌کردند اکنون دو واحد باقی‌مانده که آن‌ها هم به‌زور خود را سرپا نگه‌داشته‌اند.
قاچاق فله‌ای و بسته‌بندی های زیرزمینی
احتشام، نبود سرمایه در گردش و کمبود منابع مالی را یکی از مهم‌ترین مشکلات صادرکنندگان و تولیدکنندگان زعفران عنوان کرد و گفت: هم اکنون برای خرید ۱۰۰ کیلو زعفران حداقل ۶۰۰ میلیون تومان سرمایه در گردش نیاز بوده و همه تولیدکنندگان دستشان در این زمینه بسته است.
وی، قاچاق فله‌ای، صادرات فله‌ای و بسته‌بندی های زیرزمینی و تقلبی را یکی دیگر از مشکلات پیش روی تولیدکنندگان این عرصه برشمرد و افزود: تا زمانی که کنترلی بر این موارد نباشد و عده‌ای بخواهند زعفران را خانه‌ای بسته‌بندی کنند به‌طور حتم شرکت‌ها نمی‌توانند از نظر قیمت با آن‌ها رقابت کنند.یکی از خطراتی است که بازار ما را تحت شعاع قرار داده قاچاق پیاز زعفران به کشور افغانستان است که به‌طور حتم در آینده برای ما دردسرساز خواهد شد.
این صادرکننده همچنین به خطر ورود کشورهای دیگر در تولید زعفران اشاره کرد و گفت: این امر نیز یکی از خطراتی است که بازار ما را تحت شعاع قرار داده است و قاچاق پیاز زعفران به کشورهایی مانند افغانستان به‌طور حتم در آینده برای ما دردسرساز خواهد شد. وی ادامه داد: با توجه به خشک‌سالی های متمادی و وضعیت بد اقتصادی در کشور این احتمال وجود دارد که آن‌ها بازار را بگیرند و ما باید برای جلوگیری از این امر اقدام جدی انجام دهیم.
دست‌خالی شورای ملی زعفران
به سراغ محسن احتشام به‌عنوان نائب رئیس شورای ملی زعفران رفتیم تا از زبان وی هم مشکلات طلای سرخ ایران را و هم راه چاره‌ای که شورای ملی زعفران برای مشکلات اندیشیده را جویا شویم.
شورای ملی زعفران باهدف تشکیل مرجعی واحد در امر زعفران در سال 1389 تشکیل شد. با شنیدن این نام این‌گونه برداشت می‌شد که دیگر خبری از مشکلات در چرخه زعفران نخواهد بود چرا که این شورا با کمک بخش خصوصی و حمایت دولتی به حفظ و اعتلای زعفران اقدام خواهد کرد اما گویا این شورا نیز با عنوان کردن برخی از موضوعات همچون نداشتن پشتوانه اجرایی، منابع مالی و… نتوانسته آن گونه که باید در راستای بهبود و حفظ چرخه زعفران کشور اقدام کند.
هنوز چالش‌هایی مانند نبود برند مشخص و تعریف‌شده، کشت و برداشت سنتی، خریدوفروش فله‌ای و بدون بسته‌بندی متناسب با ذائقه مشتریان خارجی و اروپایی و قاچاق پیاز زعفران همچنان به قوت خود باقی است، ضمن اینکه رقبای جدیدی نیز مانند افغانستان، هند و چین نیز به میدان آمده‌اند.
برند ملی طرحی بدون بودجه
نائب رئیس شورای ملی زعفران اظهار کرد: برند ملی زعفران از چند سال قبل در دست اقدام است ولی هنوز به نتیجه‌ای نرسیده و کار قابل‌توجهی برای آن صورت نگرفته است.
محسن احتشام با بیان اینکه در گذشته حرف های زیادی در این زمینه مطرح‌شده اما تاکنون بودجه‌ای برای این امر اختصاص نیافته است، بیان کرد: ثبت هر برند در داخل و به‌خصوص در خارج از کشور هزینه‌های زیادی نیاز دارد که دولت باید در این زمینه کمک کند. وی با بیان اینکه علی‌رغم پیگیری های انجام‌شده بخش دولتی در این زمینه کاری انجام نداده است، عنوان داشت: شورای ملی زعفران متولی سیاست‌گذاری، طرح‌ریزی، برنامه‌ریزی و پیگیری مسائل و مشکلات حوزه زعفران است و بحث های اجرایی بیشتر مربوط به اتحادیه تولیدکننده و صادرکنندگان است.
وی ادامه داد: در همین راستا نیاز جدی به برند ملی برای زعفران کشور است که از سوی شورا مطرح‌شده و طرح آن نیز ارائه‌شده اما تاکنون کار اجرایی در این زمینه انجام نشده است. نائب رئیس شورای ملی زعفران با بیان اینکه برند سازی یک فرایند و چرخه فعال است که باید توسط بنگاه‌های تولیدکننده و صادرکننده اجرایی و عملیاتی شود، بیان داشت: بنگاه‌های صادرکننده و تولیدکننده زعفران چون کوچک هستند توان انجام اقدامات مؤثر در این زمینه را ندارند.
دولت برای ثبت برند ملی زعفران کمکی نکرد
نیاز جدی به برند ملی برای طلای سرخ ایرانی داریم که از سوی شورای ملی زعفران طرح آن نیز ارائه‌شده اما تاکنون کار اجرایی در این زمینه انجام نشده است احتشام اضافه کرد: از طرفی با نرخ بالای تسهیلات موجود هیچ بنگاهی نمی‌تواند وارد این عرصه شود و دولت نیز تاکنون در این زمینه کمکی نکرده است.
وی با اشاره به ورود کشورهای از جمله افغانستان به بازار تولید زعفران، بیان کرد: حتی گاهی اوقات شاهد این هستیم که زعفران ایران به افغانستان می‌رود و آنجا بسته‌بندی و به فروش می‌رسد چراکه آن‌ها مزایای خوبی برای صادرات این محصول ایجاد کرده‌اند. وی با بیان اینکه در کشور افغانستان تعرفه ورود زعفران به هند و پاکستان صفر است، عنوان داشت: این در حالی است که در کشور ما در صورت صادرات زعفران به هند ۳۵ درصد و به آمریکا ۱۰ درصد باید مالیات پرداخت شود.
نائب رئیس شورای ملی زعفران، ورود افغانستان به بازار زعفران را یک تهدید برای کشور عنوان کرد و افزود: ما به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران نتوانسته‌ایم اقدام به‌موقع در این زمینه انجام دهیم و محصول خود را به‌خوبی معرفی کنیم در نتیجه کشورهای دیگر بازار ما را می‌گیرند.
برند جغرافیایی زعفران قاین به ثبت می‌رسد
احتشام، زعفران تولیدی خراسان جنوبی را یکی از باکیفیت‌ترین زعفران‌ها دانست و افزود: باوجود همه این مسایل واحدهای فرآوری زیادی در استان داریم که به دلیل عدم‌حمایت دولت و نبود تسهیلات ارزان‌قیمت توان رقابت با سایر استان‌ها را ندارند.
وی با اشاره به فروش زعفران های تقلبی به نام زعفران قاین، بیان داشت: این یک معضل بزرگی است که زعفران استان را بدنام می‌کند و ما تاکنون در این زمینه کاری انجام نداده‌ایم. وی ادامه داد: در همین راستا به‌زودی مراحل ثبت برند جغرافیایی زعفران قاین به اتمام می‌رسد و بعدازآن کسی اجازه فروش محصولات تقلبی به نام قاین را ندارد.
وی بر ضرورت فرآوری و بسته‌بندی زعفران در داخل تاکید می‌کند و می‌گوید: اگر می‌خواهیم روستاها خالی از سکنه نشود و روستاییان را در روستا نگه‌داریم باید برایشان ثروت تولید کنیم و عواید و درآمد حاصل از زعفران باید به مناطق زعفران کاری برگردد، همه باید تلاش کنیم زعفران ایران را به جایگاه واقعی‌اش برسد. وی از دولت خواست کمک های لازم را در زمینه برند سازی ملی زعفران را داشته باشد.
چکش‌کاری زعفران
۲۳ آبان ماه سال گذشته بود که نمایندگان مجلس از به جریان افتادن پرونده چندین ساله طرح ملی زعفران خبر دادند و اعلام کردن که اویل آذرماه سال 1394 این طرح راهی مجلس می‌شود اما در گفت‌وگو هروی نماینده مردم قاین در مجلس شورای اسلامی اعلام شد هنوز امید می‌رود این موضوع به‌زودی به‌عنوان یک طرح جامع به مجلس ارائه شود.
نماینده مردم قاین و زیرکوه در مجلس زعفران را به‌عنوان طلای سرخ محصولی درآمد زا و جایگزینی مناسب برای نفت دانست و افزود: زعفران می تواند هم برای کشور ارزآوری داشته باشد و هم اشتغال‌زایی اما تا کنون به آن توجه ای نشده است.
وی بر توجه به ایجاد صنایع تبدیلی برای جهانی‌شدن زعفران ایرانی در بازارهای جهانی تاکید کرد و گفت: متأسفانه هنوز بر تولید و مصرف زعفران به شیوه‌های سنتی اصرار ورزیده می‌شود. وی با اشاره به طرح ملی زعفران و اینکه چرا هنوز این طرح در مجلس ارائه نشده است، گفت: در خصوص این طرح تاکنون جلسات زیادی با وزارت جهاد کشاورزی و دستگاه‌های ذی‌ربط برگزار شده است.
هروی بیان داشت: برای تصویب هر طرح در مجلس باید طرح از جوانب مختلف بررسی و چکش‌کاری شود که این کارها انجام‌شده و امیدواریم به‌زودی به‌عنوان یک طرح جامع به مجلس ارائه شود.وی عنوان کرد: پرداختن به صنایع تبدیلی و برند سازی زعفران از اهداف مهم طرح ملی زعفران است که در مجلس در مورد آن تصمیم‌گیری خواهد شد.
سؤالی که مطرح است، اینکه چرا کشور ایران که مدت‌هاست انحصار این محصول باارزش را در اختیار داشته تاکنون به فکر ثبت برند ملی برای این محصول نیفتاده است؟ توجه کمی به تولید زعفران، صادرات فله‌ای و نداشتن برند برای این محصول باارزش در کنار رقابت شتابان رقبای جدید در آینده نه چندان دور، به‌راحتی بازار را در اختیار کشورهای رقیب قرار خواهد داد و در این صورت علاوه بر از دست دادن یک منبع خوب ارزآوری، معیشت روستاییان زیادی نیز با مشکل روبرو خواهد شد.